Leesstrategieën kritisch bekeken
Het aanleren van een goede leesvaardigheid is een van de belangrijkste taken van basisschoolleerkrachten. Dat gaat verder dan alleen het aanleren van de techniek van het lezen, kinderen moeten een tekst ook goed leren begrijpen.
Een effectieve manier om een tekst te leren begrijpen, is het toepassen van leesstrategieën (Palincsar & Brown, 1984). Enkele voorbeelden van leesstrategieën zijn het activeren van de voorkennis, het voorspellen van het verloop van het verhaal en het samenvatten van een tekst.
Ondanks de bewezen effectiviteit van het gebruik van leesstrategieën, is er in de loop van de jaren toch de nodige kritiek op het zogenoemde strategisch begrijpend leesonderwijs (onderwijs waarbij leerlingen middels een vast stappenplan strategieën aanleren om een tekst beter te leren begrijpen). Zo wijst Aarnoutse (2018) in zijn reviewstudie op het gevaar van het mechanisch aanleren van strategieën (Pearson & Fielding, 1991; Tierney & Cunningham, 1984), waardoor de kans groot is dat leesstrategieën als doel worden aangeleerd en niet als middel dienen om een tekst beter te leren begrijpen. Het lukt leerlingen dan vaak wel om de strategieën tijdens de leesles adequaat toe te passen, maar veel minder goed op meer natuurlijke momenten buiten de begrijpend leesles om (Bogaerds-Hazenberg, Evers-Vermeul & Van den Bergh, 2017). De transfer van dergelijke stappenplannen is vaak gering.
Een ander punt van zorg is dat het hanteren van leesstrategieën, het begrijpen van een tekst kan blokkeren, omdat de te volgen stappen, naast het inhoudelijk verwerken van de tekst, voor te veel overload kan zorgen (McKeown, Beck & Blake, 2009).
Daarnaast wijzen Aarnoutse (2018) en Vernooy (2007) erop dat als er te veel nadruk op het leren en toepassen van leesstrategieën wordt gelegd, er te weinig aandacht is voor de inhoud van een tekst. Vooral zwakke en gemiddelde leerlingen kunnen dan hun leesmotivatie verliezen.
De vraag is dan wel, wat is effectief begrijpend leesonderwijs?
Effectief begrijpend leesonderwijs is onderwijs waarbij leerlingen op een spontane manier leren afwegen welke strategie in welke situatie het beste werkt. Door, bijvoorbeeld bij zaakvakken, strategieën op een geïntegreerde manier aan te bieden ervaren leerlingen dat de inzet van strategieën niet het doorlopen van een stappenplan is (zoals ze leren tijdens een begrijpend leesles), maar juist leidt tot begrip over een onderwerp. Door vooral aandacht te hebben voor de inhoud van de tekst en daar gezamenlijk over in gesprek te gaan, komen kinderen op een veel vanzelfsprekende manier tot begrip. En zeg nou zelf, dat maakt het begrijpen van teksten toch ook een stuk leuker!
Auteur: Mirjam Snel (maart, 2018)